VÀI NÉT TÌM HIỂU CÁC ĐIỀU ƯỚC CỐT LÕI VỀ NHÂN QUYỀN

Chúng ta khi nghe đài phát thanh, xem ti vi, đọc báo hay thấy các “luận điệu” nói đến các câu, từ như “ các quy định quốc tế về nhân quyền”, “các công ước quốc tế về nhân quyền”, “quy định của Liên hợp quốc về nhân quyền”, “theo các tiêu chuẩn về nhân quyền”….vậy các quy đinh, tiêu chuẩn này dựa trên những văn bản nào, có tên gọi đầy đủ là gì, năm được thông qua?…Bài viết này nhằm giới thiệu đến người đọc một vài nét về các công ước quốc tế chính về nhân quyền chứ không bao quát hết các công ước quốc tế về nhân quyền hiện nay.

Ngày 25/4/1945 diễn ra cuộc gặp mặt lịch sử giữa đại diện 50 nước thuộc phe Đồng minh tại San Francisco vốn dĩ là chỉ nhằm thảo luận về việc thành lập Liên Hợp Quốc, nhưng sau khi thế giới chứng kiến sự khủng khiếp của chủ nghĩa phát xít trong Chiến tranh đã khiến cho các quốc gia thống nhất cần có một sự bảo đảm để những thảm kịch như vậy về nhân quyền sẽ không tiếp tục xảy ra trên thế giới, dù tại thời điểm đó, các quốc gia vẫn chưa xác định được các quyền con  người cơ bản là những quyền nào. Vì thế, yêu cầu đặt ra là cần phải xây dựng các văn kiện để cụ thể hóa những quyền và tự do của con người được luật quốc tế bảo vệ.

Tại thời điểm đó, do có nhiều quan điểm khác nhau về việc ghi nhận các quyền nên Ủy ban soạn thảo khi đó gồm đại diện của 08 quốc gia thành viên của Ủy ban quyền con người LHQ (UNCHR) đã quyết định xây dựng hai văn kiện: một văn kiện dưới dạng tuyên bố nhằm thiết lập các nguyên tắc cơ bản hoặc các tiêu chuẩn về quyền con người; văn kiện thứ hai sẽ được ghi nhận dưới dạng một công ước nhằm định nghĩa các quyền cụ thể cũng như giới hạn của các quyền đó. Và UNCHR đã quyết định sử dụng thuật ngữ “Bộ luật quốc tế về quyền con người”.

Dù có nhiều quan điểm trái chiều, với những mâu thuẫn căng thẳng về ý thức hệ chính trình giữa các nhóm quốc gia thời kỳ đó, điều tưởng chừng như không thể đã thành sự thật: ngày 10/12/1948, Đại hội đồng LHQ đã chính thức thông qua Tuyên ngôn toàn thế giới về Nhân quyền (Univesal Declaration of Human Rights - UDHR) với nội dung gói gọn trong 30 điều. Theo Tuyên ngôn, việc thừa nhận nhân phẩm vốn có, sự bình đẳng và các quyền không thể tước bỏ của mọi thành viên trong gia đình nhân loại là nền tảng cho tự do, công lý và hòa bình trên thế giới. Đây là văn kiện quốc tế có tính chất quan trọng hàng đầu về quyền con người, lần đầu tiên tập hợp các quyền cơ bản của con người trên tất cả các lĩnh vực chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội.

Hình ảnh bà Eleanor Roosevelt cầm tờ báo trên tay đăng tải UDHR bằng tiếng Tây Ban Nha (Ảnh: AP).

Kể từ khi được đưa ra đến nay, UDHR dù chỉ là văn kiện mang tính chính trị  nhưng đã rất thành công, vì nó đã giúp cho các quốc gia, mặc dù có những khác biệt về chính trị, tôn giáo và văn hóa, thậm chí còn xung đột với nhau, tập hợp lại dưới cùng một khẩu hiệu. Các quyền và tự do trong UDHR được coi là “khuôn mẫu chung” mà mọi dân tộc, quốc gia, tổ chức, cá nhân cần đạt tới, cũng như để sử dụng trong việc đánh giá sự tôn trọng và thực hiện các quyền con người. Là văn kiện được phổ biến bằng  nhiều thứ tiếng nhất trong lịch sử.  

Câu hỏi tiếp theo được đặt ra khi UDHR được thông qua là cần có một công ước thống nhất đề cập đến các nhóm quyền con người và các nhóm quyền này sẽ được trình bày theo một khái niệm thống nhất hay dựa trên đặc trưng của từng nhóm để quy định. Lúc này lại nảy sinh quan điểm khác nhau giữa các quốc gia: các quốc gia phương Tây cho rằng các quyền dân sự, chính trị cần phải được bảo đàm ngay tức thì không cần phải có điều kiện bảo đảm trước, trong khi đó các quyền kinh tế, văn hóa, xã hội thiên về mục tiêu các nước cần phải hướng đến hay cần phải thực hiện; các nước trong phe XHCN thì cho rằng các quyền trên cần được coi trọng như nhau hay có quan điểm còn cho rằng các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa cần được bảo đảm trước, làm tiền đề cho việc thực hiện các quyền dân sự, chính trị. Những tranh luận dai dẳng nêu trên đã khiến cho LHQ và UNCHR quyết định soạn thảo hai công ước riêng biệt về quyền con người: một về các quyền dân sự, chính trị và một về các quyền kinh tế, văn hóa và xã hội. Hai bản dự thảo được hoàn thành năm 1954 nhưng phải đợi đến ngày 16/12/1966 Đại hội đồng Liên hợp quốc mới thông qua và được gọi là: Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (The International Covenant on Civil ang Political Rights, ICCPR) và Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, ICESCR). Hiện nay, ICCPR đã có 167 quốc gia tham gia và ICESCR có 161 nước tham gia. Hai công ước này đã đạt được kết quả cao hơn kỳ vọng khi mới đưa ra soạn thảo.

Khi nói Bộ luật quốc tế về quyền con người là đề cập đến ba văn kiện quan trong trên là UDHR, 1948; ICCPR, 1966 và ICESCR, 1966.

Các điều ước cốt lõi khác về quyền con người là:

-     Công ước quốc tế về xóa bỏ tất cả các hình thức phân biệt đối xử về chủng tộc, 1965 (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, ICERD).

-     Công ước về xóa bỏ tất cả các hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ, 1979 (Convention on the Elimination of All Form of Discrimination agains Women, CEDAW).

-     Công ước chống tra tấn và các hình thức trừn phạt và đối xử tàn bào, vô nhân đạo hay hạ nhục khác, 1984 (Convention against Tortune and Other Cruel, Inhuman of Degrading Treatment or Punishment, CAT).

-     Công ước về quyền trẻ em, 1989 (Convention on the Rights of the Child, CRC).

-     Công ước quốc tế về bảo vệ các quyền của tất cả người lao động di trú và các thành viên trong gia đình họ, 1990 (International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Worker and Menbers of Their Families, ICRMW).

-     Công ước quốc tế về bảo vệ tất cả mọi người khỏi bị đưa đi mất tích, 2006 (Convention on the Rights of Person with Disabilities, ICRPD).

Việt Nam đã tham gia các công ước ICCPR, ICESCR, CEDAW, CRC và ký gia nhập CAT năm 2012.

Để kỷ niệm, cộng đồng quốc tế đã chọn ngày 10/12 hàng năm là Ngày Quốc tế về Quyền con người để đánh dấu sự kiện LHQ thông qua UDHR vào năm 1948.

 Cua Đồng